Her sene olduğu gibi yeni eğitim – öğretim yılının başlarında okula başlama ve devam etmeyle ilgili sorunlarla, ruh sağlığı çalışanları olarak sıklıkla karşılaşırız. Bugünkü yazıda genel bir kavram olarak okul reddini ele alacağız.
Okul reddi kavramı, çocuk ve ergenlerde görülen, okula gitmede veya okulda tüm günü geçirmede yaşanan zorluk olarak tanımlanır. Okul reddi kısmen veya tamamen okuldan uzak kalma, okula gitmemek için sabahları aşırı tepki gösterme, okula ancak baskı altında devam etme, okula gitmemek için mazeretler üretme gibi davranışları kapsayan bir kavramdır. Okul reddi duygulara, özellikle de kaygıya ilişkin bir problemdir. Okul reddi olan çocuk okulda bulunduğu zamanlarda yoğun üzüntü ve sıkıntı yaşar. Okul reddi kavramı okuldan kaçma, okul fobisi, okula yabancılaşma, okul terki gibi kavramlarla karıştırılabilmektedir. Aslında okul reddi kavramının, diğerlerini içine alan çatı kavram olarak ele alınması yaygın olarak kabul gören bir yaklaşımdır, çünkü bu kavramların her birisi birbirinden farklıdır. Okul reddi davranışı hem çocuk ve ergenlerin hem de ebeveynlerinin hayatını olumsuz etkileyen bu nedenle karşılaşıldığı anda müdahale edilmesi gereken acil psikiyatrik bir durumdur.
Okul reddi davranışı tüm yaşlarda görülebilmekle birlikte, ilkokula (5-6 yaş) ve ortaokula (10 -11 yaş) başlama dönemlerinde sıklığında artış görülmektedir. Okul reddi aniden ortaya çıkabildiği gibi yavaş yavaş da ortaya çıkabilir.
Okul reddi olan çocuklarda okula gitme konusunda isteksizlik, ebeveynler ve öğretmen tarafından okula gitmesi yönünde kandırılma veya zorlama sonucunda okula gitmeyi reddetme, okul zamanı geldiğinde ortaya çıkan kaygı ve panik belirtileri görülebilir. Okul reddi olan çocukların birçoğu okula gitmek için evden ayrılamaz, bir kısmı evden ayrılsa bile yarı yoldan döner, bir kısmı ise okuldayken aniden gelen kaygı ile eve gitmek ister. Geneli okula gitmek istediğini fakat bunu başaramadığını ifade eder. Bu çocuklarda sabahları veya okula gitme saati geldiğinde karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, baş ağrısı, baş dönmesi, terleme, çarpıntı, göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi kaygı ile ilişkili somatik yakınmalar görülebilir. Bu belirtiler çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir hatta aynı çocukta gün içerisinde bile belirtilerde değişkenlik olabilir. Genelde belirtiler çocuğun evde kalmasına izin verildiğinde veya hafta sonları kaybolur. Okula gitmek için zorlandıklarında ağlama, öfke patlamaları, kendine zarar verici davranışlarda bulunma şeklinde tepkiler görülebilir.
Okul reddi genelde kaygı bozuklukları ile birlikte görülse de altta yatan birçok psikopatoloji olabilir. Bu nedenle okul reddi davranışının ayrıntılı olarak değerlendirilmesi gerekir.
Ayrılma Anksiyetesi Bozukluğu (AAB)’nun okul reddi olan çocuk ve ergenlerde en sık görülen ruhsal bozukluk olduğu, ayrıca okul reddinin de AAB’nin en sık gözlenen belirtisi olduğu bildirilmiştir. Sıklıkla okula başlama çağında karşımıza çıkan AAB’nin tedavi yanıtının iyi olduğu söylenebilir. Yaygın Anksiyete Bozukluğu, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Sosyal Anksiyete Bozukluğu okul reddi olan çocuk ve ergenlerde görülen diğer kaygı bozukluklarıdır ve bu tanılar genelde AAB olan çocuklara göre daha ileri yaşlarda gözlenmektedir. Yine ergenlerde daha sık olmak üzere depresif bozuklukların okul reddi ile ilişkili olduğu yapılan çalışmalarda bildirilmektedir.
Okul reddi ayrıca akademik başarısızlığa neden olan Öğrenme Güçlüğü, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ve iletişim sorunlarına yol açan Dil ve Konuşma Bozuklukları gibi durumlarla da ilişkili olabilmektedir. Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu ve Davranım Bozukluğu okul reddinin diğer nedenleri arasındadır.
Tedavide öncelikle okul reddinin nedeninin, varsa psikiyatrik tanının netleştirilmesi gerekmektedir. Bu süreçte ebeveyn ve okul ile iş birliği içinde hareket edilmeli ve ortak bir tedavi planı yapılmalıdır. Okul reddi olgularının çok az bir kısmının herhangi bir müdahale olmadan kendiliğinden okula dönmeyi başardıkları görülmekle birlikte, çoğunluğunun hem terapötik hem farmakolojik yaklaşımları içeren profesyonel yardıma ihtiyaç duydukları bilinmektedir. Bu yüzden bu çocukların bir an önce fark edilmesi ve bir çocuk ergen psikiyatristine yönlendirilmesi çok önemlidir.